Çok Alaturka Ne Demek? Ekonomik Bir Bakışla Geleneksellik, Karar Verme ve Piyasa Davranışları
Bir Ekonomistin Gözünden: Sınırlı Kaynaklar, Sonsuz Tercihler ve “Alaturka” Davranışın Bedeli
Bir ekonomist olarak sık sık şu soruyla başlarım düşünmeye: “İnsanlar neden rasyonel davranmak yerine duygularıyla hareket eder?” Bu soru yalnızca bireysel tercihlerimizi değil, toplumsal ve ekonomik davranışlarımızı da anlamanın anahtarıdır. İşte bu noktada karşımıza çıkan kavramlardan biri de “çok alaturka” olma halidir.
Gündelik dilde “alaturka”, geleneksel, eski usul, modern normlara uymayan davranış biçimlerini ifade eder. Ancak ekonomi açısından bu terim, sadece bir kültürel nitelik değil; aynı zamanda bir karar alma modeli olarak da ele alınabilir. Çünkü “çok alaturka” bir tutum, kaynak kullanımından yatırım tercihine kadar birçok ekonomik süreci şekillendirir.
Peki, “çok alaturka” davranış ekonomik anlamda neyi temsil eder? Ve bu tutum, modern piyasa dinamikleri içinde nasıl bir maliyet yaratır?
“Alaturka” Ekonomi Anlayışı: Geleneksellik ile Rasyonalite Arasında
Ekonomi teorileri, bireylerin rasyonel karar vericiler olduğunu varsayar. Yani insanlar faydalarını maksimize etmeye, maliyetlerini minimize etmeye çalışırlar. Ancak gerçek dünyada işler bu kadar basit değildir. “Çok alaturka” davranan birey veya kurum, bu rasyonel modelin dışına çıkar.
Bu tarz kararlar genellikle “alışkanlık”, “gelenek” veya “duygusal aidiyet” gibi faktörlerle şekillenir. Örneğin, bir yatırımcı yeni teknolojilere mesafeli durup yalnızca “güvenilir bulduğu” geleneksel sektörlere yatırım yapabilir. Veya bir işletme sahibi, verimlilik analizine bakmadan “bizde hep böyle yapılır” diyerek eski yöntemleri sürdürmeyi tercih edebilir.
Bu tür tercihler, kısa vadede istikrar hissi yaratsa da uzun vadede piyasa rekabetinde verimlilik kaybına yol açar. Ekonomik terimlerle ifade edersek, “çok alaturka” davranış, fırsat maliyetinin yüksek olduğu bir stratejidir.
Davranışsal Ekonomi Perspektifi: Alaturkalığın Psikolojisi
Davranışsal ekonomi, bireylerin ekonomik kararlarında bilişsel önyargıların, duyguların ve kültürel normların etkisini inceler. Bu bakış açısına göre “çok alaturka” davranış, statüko yanlılığı ve alışkanlık etkisi gibi psikolojik eğilimlerle açıklanabilir.
İnsanlar değişimden korkar; çünkü değişim belirsizlik getirir. Bu yüzden, ekonomik açıdan daha verimli bir seçenek olsa bile, tanıdık olanı tercih ederler. Türkiye gibi kültürel olarak aidiyetin ve geleneksel değerlerin güçlü olduğu toplumlarda, “çok alaturka” kararlar genellikle sosyal onayla da pekişir.
Bir örnek düşünelim: Aile işletmeleri genellikle modern yönetim tekniklerine direnç gösterir. Kurumsallaşmayı “soğuk” bulur, geleneksel güven ilişkisini tercih ederler. Ancak bu tercihler, uzun vadede sürdürülebilir büyüme yerine ekonomik durağanlık doğurur. Bu durum, mikro ölçekte bireysel, makro ölçekte toplumsal refahı etkiler.
Piyasa Dinamikleri ve “Alaturka” Yaklaşımlar: Verimlilik ve Rekabet Sorunu
Modern ekonomilerde rekabetin temeli yenilikçiliktir. “Çok alaturka” bir ekonomi, yeniliğe kapalı, değişimi tehdit olarak gören bir yapıya sahiptir. Bu da hem girişimcilik oranını hem de üretim verimliliğini düşürür.
Piyasa dinamikleri açısından, bu tutum “adaptasyon gecikmesi” yaratır. Yani küresel trendler değişirken, alaturka ekonomiler bu değişimi içselleştirmekte yavaş kalır. Bunun sonucu olarak, dış rekabette dezavantaj oluşur.
Örneğin, dijitalleşme çağında hâlâ manuel süreçlere dayalı üretim yapan bir sektör, sadece maliyet açısından değil, zaman yönetimi açısından da geride kalır. Bu gecikme, ekonomik büyümeyi frenleyen görünmez bir zincir haline gelir.
Bireysel Kararlar ve Toplumsal Refah: “Alaturka” Davranışın Bedeli
Ekonomi yalnızca makro göstergelerden ibaret değildir; bireysel tercihler toplumsal refahın temelini oluşturur. “Çok alaturka” tutumlar bireysel düzeyde riskten kaçınma, kolektif düzeyde ise yenilikten uzak durma anlamına gelir.
Bu durum, toplumun üretim kapasitesini sınırladığı gibi, sosyal mobiliteyi de düşürür. İnsanlar, mevcut düzenin konforuna sığınır; girişimcilik ruhu zayıflar. Bu da uzun vadede verimlilik düşüşü ve gelir dağılımı adaletsizliği gibi sonuçlar doğurur.
Yani “çok alaturka” davranış, sadece bireysel bir seçim değil, toplumsal bir maliyet unsuru haline gelir.
Sonuç: Ekonomik Geleceğe Dair Bir Soru
Çok alaturka ne demek? sorusunun ekonomik cevabı şudur: Geleneksel düşünme biçimlerinin, değişen piyasa koşullarına uyum sağlayamayan karar mekanizmalarına dönüşmesidir.
Bir ekonomide “çok alaturka” yaklaşımlar yaygınsa, yenilik yerine tekrar, strateji yerine sezgi, analiz yerine alışkanlık egemen olur. Bu durum kısa vadede istikrar hissi verse de, uzun vadede gelişmeyi yavaşlatır.
Ekonominin özü kıt kaynaklarla en doğru seçimleri yapmaktır. O halde sormalıyız: Bizim “alaturka” alışkanlıklarımız, gelecekteki ekonomik fırsatlarımızı ne kadar sınırlıyor?
Bu sorunun cevabı, yalnızca ekonominin değil, toplumsal dönüşümün de rotasını belirleyecektir.