Varto Hınıs Nerede? Toplumsal Yapıların İçinde Bir Coğrafyanın Sosyolojik Portresi
Bir sosyolog olarak, beni en çok etkileyen şey, mekânların yalnızca haritalarda değil, insanların zihinlerinde ve ilişkilerinde nasıl anlam kazandığıdır. Varto ve Hınıs da bu anlamda, Doğu Anadolu’nun toplumsal dokusunu çözümlemek için eşsiz iki örnektir. Peki, Varto Hınıs nerede? Bu soru ilk bakışta yalnızca coğrafi bir merak gibi görünse de, aslında toplumsal yapının, kimliklerin ve kültürel rollerin iç içe geçtiği bir alanın kapısını aralar. Çünkü mekân, insan ilişkilerinin sahnesidir; ve bu sahnede erkekler, kadınlar, gelenekler ve değişim dinamikleri bir arada var olur.
Varto ve Hınıs: Coğrafyanın Ötesinde Sosyolojik Bir Alan
Varto, Muş iline bağlıdır; Hınıs ise Erzurum’un güneydoğusunda yer alır. İki ilçe birbirine komşu sayılabilecek kadar yakındır. Aralarındaki yollar, yalnızca fiziki mesafeyi değil, aynı zamanda kültürel ve toplumsal geçişleri de taşır. Bu bölgelerde yaşayan topluluklar; Zazalar, Kürtler, Türkmenler ve Aleviler gibi farklı gruplardan oluşur. Her biri, kendi değer sistemleri, inançları ve gelenekleriyle bölgenin sosyal mozaiğine katkı sunar.
Bu coğrafyada toplum, bir ağ gibi işler. Akrabalık ilişkileri, köy dayanışması ve ritüeller toplumsal yaşamın ana omurgasını oluşturur. Varto ve Hınıs’ta insanlar, yalnızca bir yerde yaşamazlar; o yerin kültürel hafızasının bir parçası olurlar. Dolayısıyla “Varto Hınıs nerede?” sorusu, yalnızca “haritada nerede?” değil, “toplumsal bilinçte nerede duruyor?” sorusudur.
Toplumsal Normlar ve Cinsiyet Rollerinin Dağılımı
Varto ve Hınıs’ta toplumsal normlar, uzun yıllar boyunca ataerkil bir yapı etrafında şekillenmiştir. Erkekler genellikle kamusal alanın, kadınlar ise özel alanın temsilcileri olarak konumlandırılmıştır. Ancak bu rolleri yalnızca baskıcı bir hiyerarşi olarak görmek yetersiz olur. Çünkü bu sistemin içinde her iki cinsin de kendi toplumsal işlevleri ve sembolik gücü vardır. Erkek, dış dünyayla ilişkide ailenin yapısal işlevini sürdürürken; kadın, topluluk içi bağları ve ilişkisel dengeyi korur.
Örneğin, Hınıs köylerinde erkekler çoğunlukla üretim, temsil ve karar alma mekanizmalarında yer alırken, kadınlar gündelik hayatın örgütleyicileridir. Aile içindeki duygusal dayanışmayı, komşuluk ilişkilerini ve ritüel pratiklerini onlar yönlendirir. Kadınlar görünürde ev içi rollerle sınırlı görünse de, toplumsal sürekliliğin asıl taşıyıcılarıdır. Bu, sosyolojik açıdan “ilişkisel güç” olarak adlandırılır; yani görünmeyen ama toplumsal dokuyu bir arada tutan güç.
Erkeklerin Yapısal İşlevleri: Kamusal Otorite ve Gelenek Koruyuculuğu
Varto ve Hınıs’ta erkek kimliği genellikle “koruma” ve “temsil” üzerine inşa edilir. Erkek, sadece ekonomik anlamda değil, kültürel anlamda da bir “çatı” işlevi görür. Düğünlerde, taziyelerde, köy meclislerinde erkeklerin ön planda olması, bu yapısal işlevin yansımasıdır. Ancak modernleşme süreciyle birlikte, bu rollerin içeriği değişmeye başlamıştır. Genç erkekler artık yalnızca geleneksel liderlik biçimlerine değil, eğitim ve kentleşme yoluyla yeni kimlik modellerine yöneliyor.
Yine de, Varto ve Hınıs’ta erkeklerin kimliği hâlâ toplumsal saygınlık ve onur kavramlarıyla tanımlanır. Bu değerler, bireylerin davranışlarını yönlendiren temel sosyal normlardır. Sosyolojik olarak bu durum, “yapısal işlevsellik” yaklaşımıyla açıklanabilir: toplumun her unsuru, sistemin dengesini korumak için belirli bir işlev üstlenir.
Kadınların İlişkisel Gücü: Duygusal Hafızanın Taşıyıcıları
Varto ve Hınıs’ta kadınlar, çoğu zaman toplumsal arka planda görünseler de, duygusal hafızanın taşıyıcılarıdır. Hikâyeleri, ağıtları, düğün şarkıları ve ritüel pratikleriyle toplumun ortak bilincini canlı tutarlar. Kadınlar, bir anlamda “sosyokültürel köprü” rolü oynarlar; geçmişle gelecek arasındaki duygusal sürekliliği sağlarlar.
Bu durum, sosyolojide ilişkisel sosyal sermaye olarak tanımlanır. Kadınların kurduğu dostluk ağları, yardımlaşma pratikleri ve sözlü kültür aktarımı, toplumsal dayanışmayı güçlendirir. Özellikle göç, yoksulluk veya savaş gibi zorluklar karşısında, bu ilişkisel ağlar toplumun direncini artırır. Dolayısıyla, Hınıs ve Varto’nun toplumsal varlığı, yalnızca erkeklerin kurduğu yapısal çerçeveyle değil, kadınların görünmeyen duygusal emeğiyle de ayakta durur.
Sonuç: Toplumun Haritası, İnsanların Hikâyelerinde Saklıdır
Varto Hınıs nerede? sorusuna verilecek en doğru yanıt, “insanların birbirine nasıl dokunduğunda” gizlidir. Bu iki coğrafya, sadece sınırlarla değil, değerlerle, rollerle ve anlamlarla tanımlanır. Burada her birey, toplumsal bir öykünün kahramanıdır; kadınlar bu öykünün duygusal sesi, erkekler ise yapısal ritmidir. Birlikte oluşturdukları bu denge, toplumu ayakta tutan görünmez bir örgüdür.
Okuyucu olarak siz de kendinize şu soruyu sorabilirsiniz: Benim yaşadığım toplumda kadınların ve erkeklerin rolleri nasıl şekilleniyor? Bu rollerin hangi kısmı değişiyor, hangisi direniyor? Çünkü toplumu anlamak, coğrafyayı anlamaktan öte, insanın insana dokunuşunu anlamaktır.